Судгийн ногоо /Монгол ардын дуу/

xvv

Судгийн ногоо нь хө
Сугсраад байнаа хө
Сургий нь дуулахаар хө
Өрөвдөөд байнаа хө

Арын ногоо нь хө
Алаглаад байна даа хө
Аашийг нь бодохоор хө
Өрөвдөөд байна даа хө

Замын ногоо нь
Зангираад байна даа хө
Зангий нь бодохоор оо
Өрөвдөөд байна даа хө

Жалгын ногоо хөөрхий
Жигдрээд байна хө
Зангий нь бодохоор хөөрхий
Өрөвдөөд байна даа хө

Дуу сонсох:
Монголын радиогийн уран бүтээлчдийн бэлтгэсэн “Дагаад...
[Дэлгэрэнгүй...]

Вандан хээр /Монгол ардын дуу/

xvv

Вандан хээрийг унаад аа
Баруун айлд нь буулаа даа
Балжир бандийг байвал даа
Бас л жаахан ярьмаар байна


Дэлдэн цавидарыг унаад аа
Дэмбэрэл гуайнд буулаа даа
Дэгжин түүнийгээ байвал даа
Дэнчин тавиад мордмоор байна

Улаан буурлыг унаад аа
Уран Чойжилынд буулаа даа
Учралт хонгороо байвал даа
Уулзаж ярьмаар санагдаад байна
 


Монголын радиогийн “Дагаад дуулаарай” нэвтрүүлэг. Ахмад дуучин Төмөрийн дуулсан монгол ардын дуу "Хувирашгүй сэтгэл", АЖ Түмэндэмбэрэлийн дуулсан "Вандан хээр" монгол ардын дууг заана: Mонголын радио

...
[Дэлгэрэнгүй...]

Эрүү цагаан болжмор /Ардын дуу/

xvv

Эрүүндээ цагаантай болжмор шувуу нь
Үүрийн шөнөдөө жиргээд байна аа хө
Үйлийн үртэй миний л амраг
Үглээд суух нь зэвүүхэн байна аа хө

Тархиндаа улаантай тахиа шувуу нь
Тавхан жингээр донгодоод байна аа хө
Танхил өссөн миний л амраг
Тавхан үгэндээ танигдаад байна аа хө

Хөөрхөн дуутай хөхөө шувуу нь
Хөвчийн модонд донгодоод байна аа хө
Хөөрхий төрсөн миний л амрагт
Хөндийрөх сэтгэл төрөөгүй бизээ хө

Ар дээр ургасан арвай буудай нь
Амттай болдог нь юуных ч билээ хө
Амраг хонгор чи бидэн хоёр
Сэтгэлтэй болдог нь юуных ч билээ хө

Заагаад хийсэн зандан ширээний
Заадсыг салах...
[Дэлгэрэнгүй...]

Сүнжидмаа /Монгол ардын дууны домог, үг/

xvv

Сүнжидмаа дууны домгоос

Бяр чадал ихтэй, эрэмгий чадалтай нэгэн сайхан эр хол баруун урд хязгаараас жин тээж Да Хүрээнд очих үедээ гоо үзэсгэлэн төгс Сүнжидмаа гэгч бүсгүйд дурласан юмсанжээ. Ингээд нутагтаа буцсан ч бүсгүйг мартаж чадахгүй санан мөрөөдсаар буцаж Да Хүрээнд ирээд бүсгүйд хайраа илчлэн эхний бадгуудыг дуулсан юм гэдэг. Түүний хариуд Сүнжидмаа бүсгүй мөн дараагийн бадгуудыг дуулжээ. Залуу Сүнжидмаагаа гэргийгээ болгон авч суугаад нутаг усандаа авч явах гэсэн боловч бүсгүй Да Хүрээнээс явахгүй гэж бас дуулан хариуд нь залуу хайрт гэргийгээ дагуулан нутаг усандаа очиж амьдрахыг...
[Дэлгэрэнгүй...]

Талд унасан жавар /Монгол ардын дууны үг/

xvv

Талд унасан жавар салхи нь
Ташуур алдам хүйтэн жавар аа хө хө ай
Танхил өсгөсөн намайгаа болбол
Тархийг нь эргэтэл загнаад яах вэ хө хө ай

Ууланд унасан жавар салхи нь
Уурга алдам хүйтэн жавар аа хө хө ай
Ухаан суугаагүй намайгаа болбол
Уурлаж загнаад юугаа хийх вэ хө хө ай

Арилжаа сураагүй морийгоо болбол
Амы нь татаад юугаа хийх вэ ай хө
Ажил сураагүй намайгаа болбол
Аашилж загнаад юугаа хийх вэ хө хө ай
           
Жороо сураагүй морийг болбол
Жолоогий нь татаад юугаа хийх вэ хө хө ай
Зовлон үзээгүй намайгаа болбол
З...
[Дэлгэрэнгүй...]

Ардын дуунуудын домог, түүхээс

xvv

Ямар ч монгол хүний хоолойнд эвлэгхээн тохирдог, ард түмний зохиосон дуунууд бүгд өөр өөрсдийн домогтой. Найран дээр олноороо хоолой түрэн дуулагддаг эдгээр дуунуудын үүх түүхийг мэдээд авчихвал хаана хэзээ дуулахаа бодож, үр хүүхэддээ тайлбарлаж, өөрөө ойлгоход ч тустай. Монгол түмний мэддэг хэдэн уртын дууны төрсөн түүхийг сонирхуулъя.

Ардын дуунуудын домог, түүхээс

1. Жаахан шарга
Энэ дуу 1960-аад оны үед Дарьгангын овооны хийд орчим зохиогдсон гэж үздэг. Далин Дагын хүү Инзноров, Ургамал Зундаагийн охин Чимэдлхам хоёр хайр сэтгэлийн холбоотой болж, хурга тугалын бэлчээрээр уулзан учирч явсаар амьдран суухаар б...

[Дэлгэрэнгүй...]

Хүрэн толгойн сүүдэр /Монгол ардын уртын дуу/

xvv

Хүрэн толгойн сүүдэр хө
Хөндийгээ дүүрээд хүүшлэнэ дээ хө
Хүний бага чамтайгаа хө
Сэтгэл юундаа даслаа даа хө

Алаг толгойн сүүдэр нь хө
Араа дүүрээд хүүшлэнэ дээ хө
Амраг жаахан чамтайгаа хө
Сэтгэл юундаа даслаа даа хө

Ангир шувууны дэгдээхий хө
Арван сардаа жиргэнэ дээ хө
Аль газрын дудрай хө
Намайг юундаа шоолов доо хө.

Эх сурвалж: Ардын уртын дуунууд.-УБ.,1959 (mongolmedleg.org)

 

 
Энэ дууг хуриман дээр тэр бүр дуулж болдоггүй гэнэ шүү. Харин хойт зүгийнхэн дунд шинэ бэрд сэтгэлтэй байгаад алдаж буй хархүү л дуулдаг юм байна.
...
[Дэлгэрэнгүй...]

Шалзат баахан шарга /Монгол ардын уртын дуу/

xvv

Аав нь:
Шалзат баахан шаргаараа
Шандын говийг туулаарай
Салаа эвэртэй ооныгоо
Шархдуулалгүй намнаарай хө

Ээж нь:
Хөхөл дэлтэй мориороо
Хүйсийн говийг туулаарай
Хөх халзан ооныг
Хөндөлдүүлсхийгээд намнаарай

Ах нь:
Зэрэглээ ихтэй газраар
Зээр гөрөөсийг намнаж явлаа
Зээрэн дээлтэй дүүгээ би чинь
Зэрвэс хараад намначихлаа
Зэрэгцүүлж өсгөсөн аав ээж хоёртоо
Ах чинь юугаа хэлдэг билээ

Талын сайхан зэрэглээнд
Тарвага гөрөөсийг намнаж явлаа
Тарваган дээлтэй дүүгээ би чинь
Ташаа хараад намначихлаа
Тарвалзуулан өсгөсөн аав ээж хоёртоо
Ах чинь юугаа хэлдэг билээ.

Арын уул...

[Дэлгэрэнгүй...]

Найр, хуриманд дуулдаг ба цээрлэдэг дуунууд

xvv

Ерөөл бэлгэдэлгүй дуунууд

Аялгуунд нь автаж, ганц хоёр үгэнд нь хулхидуулаад, шүүрч аваад дуулдаг гадаад байтугай монгол дуунууд бий.

Жишээлбэл, тэнгэрт хальсан амрагаа хөдөөлүүлэх үеийн “Чамайг тойрон эргэлдэнэ” дууг мөдхөн уулзах амрагтаа зориулж болохгүй.

Тоонот гэрт толгой холбосон эхнэртээ “Ээ, алсран холдох уран гоо минь ээ хө, Ээ алаг зүрхний янаг минь ээ хө” гэж Гончигсумлаа гуайн “Жаргаах зүрх”-ийг ч дуулж болохгүй. Заяаны ханьд зориулсан дуу мундахгүй их шүү дээ.

Эрчүүд “Эрүү цагаан болжмор”-т шад шад шүлэг нэмсээр жар гаруй...
[Дэлгэрэнгүй...]

Дунгаамаа /Дууны үг/

xvv

Үг: Д.Маам
Ая: Ц.Чинзориг
Дуучин: СТА Д.Баасанжав

Өрхөө татаж үүрийн гэгээг
Тооноор чи минь тосон заллаа
Тоонын хадганд тортог амсуулж
Галын бурхан аа тулгандаа тахилаа

Хоног хоногийн хорвоодоо
Хэргээр иржээ Дунгаамаа
Хотлын баярт миний л амраг
Дуулж л явна даа Дунгаамаа

Намиран асгах гол шиг харц чинь
Үүрийн тэргэл гэгээ байна аа
Нанчид мартаам хонгор чи минь
Миний гэрийн сүлд нь байна аа

Хоног хоногийн хорвоо доо
Хэргээр иржээ Дунгаамаа
Хүний зовлонд миний л амраг
Уйлж л явна даа Дунгаамаа

Үдлээд нүүмгүй нутаг шиг чамтайгаа
Үүлэн сүүдрийг үзэлгүй цэнгэлдээд
Үүд...
[Дэлгэрэнгүй...]